Strategisch procederen voor mensenrechten – wat houdt dat in?

Strategisch procederen voor mensen- en burgerrechten is het op een strategische manier inzetten van een juridische procedure om op deze wijze sociale, politieke of juridische veranderingen te proberen teweeg te brengen.  

Het gaat bij strategisch procederen niet per se om het winnen van de zaak voor een cliënt, maar om de impact van de procedure. Strategic litigation wordt daarom ook wel impact litigation genoemd.

Verder moet het gaan om een breder belang dan een concrete zaak en in de campagne voor dat bredere belang moet het procederen een positieve bijdrage kunnen leveren.
Strategisch procederen is een gereedschap dat ingezet zou moeten worden naast, en in samenhang met, andere gereedschappen voor verandering: van campagnes, lobby en advocacy tot het organiseren van protesten.

Een (advocaten)organisatie die gericht is op strategisch procederen zou dan ook een bondgenoot moeten zijn van het maatschappelijk middenveld, van activisten, NGO’s en van grassroots gemeenschappen.

Het traject voor strategisch procederen begint dan ook meestal niet met een cliënt die een advocatenkantoor binnenkomt met een probleem. Het begint ver daarvoor: er wordt eerst gekeken naar waar het ‘pijn doet’, waar NGO’s, het maatschappelijk middenveld, grassroots groepen, activisten, wetenschappers of advocaten denken dat er een probleem is waar wat aan gedaan zou moeten worden.

Na het signaleren en bestuderen van dit probleem wordt nagedacht over de vraag of een procedure zou kunnen helpen, en zo ja, wat voor soort procedure, op welk moment, met welke cliënt(en) en met welke eis dat zou moeten zijn.
Meestal zal geprobeerd worden een zaak te voeren om die juridisch te winnen, maar soms kan er ook juist gewonnen worden door een zaak juridisch te verliezen: zo kan een onrecht worden aangetoond, of aandacht worden gecreëerd voor een maatschappelijk probleem.
Ook kan het zo zijn dat een campagne of strijd slechter wordt van een procedure of de uitkomst daarvan: in zulke gevallen zal het PILP dan adviseren (op dit moment) niet te gaan procederen.

Zie hieronder een video van PILP jurist Rosa Beets over strategisch procederen en de werkwijze van het PILP.

 

Angelsaksische traditie

Strategic litigation is een bekend verschijnsel uit de Angelsaksische landen.

Het Amerikaanse Center for Constitutional Rights heeft een lange, inspirerende geschiedenis van het voeren van strategische procedures om verandering teweeg te brengen.
Het Open Society Justice Initiative (OSJI) schreef een rapport over hoe zij tegen strategisch procederen aankijken, vol met voorbeelden van internationale zaken die ze behartigd hebben.

Ook in Zuid Afrika is strategisch procederen erg goed ontwikkeld, PILP ziet organisaties als Lawyers for Human Rights en de Legal Resource Centre als voorbeelden. En een erg mooi voorbeeld uit Zuid Afrika waarbij ‘de beweging’, advocaten, wetenschappers en NGO’s goed met elkaar samenwerken is de Equal Education Law Centre.

Nederlandse voorbeelden

Nederlandse voorbeelden van strategische procedures zijn:

1. de SGP-zaak, waarin het NJCM ook mede-eiser was, over de subsidie de de Nederlandse Staat verstrekte aan een partij (de SGP) die vrouwen niet toeliet als leden,
2. de Bed-Bad-Brood procedures, van de mensen van We Are Here zelforganisatie samen met de Fischer Groep, over het recht van ongedocumenteerden op voedsel, kleding en onderdak,
3. de Klimaatzaak, van Urgenda, waarin de rechtbank besliste dat de Staat meer moet doen om klimaatverandering te voorkomen.

Hoe doet het PILP aan strategisch procederen?

Het PILP werkt op verschillende thema’s op verschillende manieren. Van het enkel ondersteunen van een zaak met een Amicus Curiae brief , tot het, samen met alle betrokkenen, vanaf het eerste begin opzetten van de procedure. PILP speelt meestal een coördinerende rol. Daarnaast is het NJCM in enkele procedures (mede-)eiser en zijn Jelle Klaas, litigation director van het NJCM en Merel Hendrickx, advocaat in dienstbetrekking, in enkele procedures een van de advocaten of de advocaat.

Het PILP heeft wat geld om garant te staan voor proceskosten en om griffiekosten te betalen. In een beperkt aantal zaken kunnen we een kleine bijdrage betalen aan de zaaksadvocaat. We werken zowel met gespecialiseerde mensenrechtenadvocaten, als met de grote commerciële advocatenkantoren. Die laatsten pakken sommige PILP zaken pro bono op via Pro Bono Connect, een ander NJCM project.

Het PILP is een project van het NJCM, op bijna alle dossiers spelen NJCM leden of NJCM werkgroepen een grote rol. Dit door mee te schrijven aan een zaak, Amicus brief of onderzoek, of door een dossier voor het PILP te ondersteunen.

Bij elk dossier bekijken we ook de rol van het NJCM op het gebied van lobby, advocacy en campagnevoeren. Bijna alle PILP thema’s worden door het NJCM meegenomen in de schaduwrapportages die we schrijven.

PILP zaken

Blog en persbericht over staatloosheid en de zaak Denny

Eind 2020 heeft het Mensenrechten Comité van de Verenigde Naties een baanbrekende uitspraak gedaan in de zaak Denny, aangespannen door mensenrechtenadvocaten Jelle Klaas (PILP-NJCM) en Laura Bingham (Open Society Foundations). De 10-jarige Denny staat geregistreerd als ‘nationaliteit onbekend’ en komt daarom niet in aanmerking voor de Nederlandse nationaliteit. Het Comité heeft geoordeeld dat Nederland te weinig doet om het recht op nationaliteit van kinderen te waarborgen. Binnen een half jaar moet de Nederlandse staat aan de VN verantwoorden welke acties zijn genomen om dit recht te zetten. Om te voldoen aan de verplichtingen zou de Tweede Kamer het recentelijk ingediende wetsvoorstel over kinderstaatloosheid moeten aanpassen. Voor meer informatie, zie ons persbericht hierover hier en een uitgebreid blog van Jelle Klaas en Laura Bingham hier.

Blog over wapenhandel

Een van onze dossiers gaat over wapenexport. In dit blog voor de Humboldt Universiteit leggen Jelle Klaas en Merel Hendrickx uit hoe die zaak uitgewerkt is.

Hague Talks video over het uitsterfbeleid

Voor een ander dossier, over het uitsterfbeleid dat sommige gemeenten hanteren tegen woonwagenkampen, werken we veel samen met de Roma, Sinti en Reizigersgemeenschappen. In deze Hague Talks video is Jelle Klaas aan het woord over onze procedure voor deze gemeenschappen.

PILP video over het uitsterfbeleid

Kijk de Nederlandse video die we zelf gemaakt hebben over het uitsterfbeleid voor woonwagenkampen.

Praatje over strategisch procederen

Op zondag 20 september 2020 sprak Rosa Beets namens het PILP-NJCM bij het programma No Justice, No Peace in Tivoli Vredenburg (Utrecht) over de rol van het recht binnen activisme. Het programma was onderdeel van de nationale Vredesweek, georganiseerd door PAX. Hieronder kun je haar inleiding over strategisch procederen terugkijken (vanaf min. 31:03).

Meer over strategisch procederen lezen?

Lees de inleiding van Jelle Klaas bij het NJCM Seminar ‘De Klimaatzaak en strategisch procederen voor mensenrechten’, gehouden op 22 oktober 2015 te Den Haag.

Bekijk ook de presentatie over Strategic Human Rights Litigation die Jelle Klaas hield tegenover Human Rights defenders in Sarajevo in 2015.

Project medewerker PILP Merel Hendrickx was namens PILP bij de conferentie ‘Litigating for Social Change’ in Belfast in oktober 2016 en schreef daarover een verslag.

Lucia van der Meulen heeft tijdens haar Legal Research Master aan de Universiteit Utrecht een paper geschreven waarin ze onze procedure over wapenexport naar Egypte en de impact van strategisch procederen in deze zaak evalueert. Lees het volledige paper hier.

Medewerkers van het PILP-NJCM, Jelle klaas, Merel Hendrickx en Rosa Beets hebben een gids geschreven over hoe door strategisch procederen etnisch profileren kan worden bestreden in de Europese Unie.